Julius Fučík według Jáchyma Topola [czyli z notatnika recenzenta książkowego]

Julius Fučík – autor znanego „Reportażu spod szubienicy” – był dziennikarzem i działaczem Komunistycznej Partii Czechosłowacji straconym przez hitlerowców. Czechosłowaccy komuniści uznawali go za swojego bohatera walki z niemieckim okupantem. Milan Kundera w latach 50. jego niezłomnej postawie poświęcił jeden ze swoich tomów wierszy. Ilja – bohater książki Jáchyma Topola – jest całkowitym zaprzeczeniem Fučíka.

Ilja mieszka w bidulu. Wraz z największymi szumowinami i bękartami Czechosłowacji doświadcza niezrozumiałej historii Europy Środkowej. Najpierw podczas burżuazyjnej I Republiki domem dziecka opiekują się siostry zakonne. Po zwycięstwie komunistów wychowaniem młodzieży zajmuje się żołnierz komunistycznej Armii Czechosłowackiej, który chwali oręż czechosłowackiego żołnierza spod Dukli. W roku 1968 do władzy przychodzi Aleksander Dubček i chłopcy przygotowywani są do budowy socjalizmu z ludzką twarzą, którego nie chce ZSRR. Podczas wszystkich tych wydarzeń – ponad 20 lat – Ilja pozostaje ciągle dorastającym chłopcem. To nic dziwnego. Jesteśmy w sferze wpływów rosyjskich, a Topol przecież od Czaadajewa wie, że w Rosji nie ma historii.

Losy Ilji można odczytywać jako historię Europy Środkowej. Z literatury znamy opis tej części Europy jako domu wariatów. Topol postanowił posłużyć się porównaniem do bezsensownego, krwawego konfliktu. Życie Ilji nie jest racjonalne, nie widać w nim żadnego planu. Heglowski racjonalny Duch historii Topol zamienił w irracjonalny najazd tanków, które prowadzą taktykę spalonej ziemi.

„Strefa cyrkowa” to ironiczna i wyjątkowo antyczeska w swojej wymowie książka. Topol kpi, że konsekwencją III wojny światowej będzie dostęp Czechosłowacji do morza i w ten sposób spełnią się odwieczna marzenia wszystkich Czechów. Wydawca książki przytacza fragment niemieckiej recenzji, z której dowiadujemy się, że „Topol jest największym żyjącym czeskim pisarzem”. To śmiała teza. Fascynująca „Strefa cyrkowa” może sprawić, że dla wielu osób będzie to opinia prawdziwa.

[Łukasz Grzesiczak]

Jáchym Topol, „Strefa cyrkowa”, tłum. Leszek Engelking, W.A.B, Warszawa 2008.

Książka jest do nabycia w internetowej księgarni Czeskie Klimaty.