Sowiecka inwazja zmarnowała życie setek tysięcy ludzi. Rozmowa z Jurajem Marušiakiem

Operacja „Dunaj”. Czesi otaczają czołg należący do wojsk Układu Warszawskiego | fot. domena publiczna (CC BY-SA 3.0)

– W świadomości społecznej pozostało wspomnienie, że kraj został pozostawiony sam sobie. To coś w rodzaju syndromu z Monachium, polegającym na przekonaniu, że małe kraje są bezsilne wobec swawoli wielkich mocarstw. Sierpień 1968 roku i późniejsza „normalizacja” na długi czas załamały ochotę na jakąkolwiek działalność obywatelską i w społeczeństwie zapanował cyniczny konformizm. Właśnie ten pragmatyczny cynizm lat 70. i 80. w znacznym zakresie cechuje także młodsze pokolenia Słowaków i Czechów, a nawet młodsze pokolenie liderów politycznych, dzsiejszych 30- czy 40-latków – uważa dr Juraj Marušiak, politolog i historyk ze Słowackiej Akademii Nauk.

Łukasz Grzesiczak: Pojawiają się głosy, które  wydarzenia z 21. sierpnia 1968 roku porównują do ostatnich wydarzeń na granicy rosyjsko-ukraińskiej. Myślisz, że takie porównania są uprawnione?

Juraj Marušiak: Nie do końca, są tutaj istotne różnice. Interwencja sowiecka w 1968 roku miała miejsce w okresie istnienia dwubiegunowego świata, potraktowano ją jako operację policyjną w sowieckiej strefie wpływów. W przypadku aneksji Krymu chodzi o otwarty akt agresji jednego państwa wobec państwa sąsiedskiego i o otwarty akt naruszenia integralności jego terytorium. W obu przypadkach agresja była tłumaczona wydarzeniami w wewnętrznej polityce zaatakowanego kraju.

Myślisz, że te 46 lat temu Czesi i Słowacy – podobnie jak dziś Ukraińcy – zostali pozostawieni sami sobie bez jakiejkolwiek pomocy? Jakie mogą być tego konsekwencje i czy historia sprzed niemal pół wieku może nas czegoś nauczyć?

Mimo wszystko obecnie działa mechanizm sankcji, chociaż możemy się spierać na ile jest on skuteczny. UE podpisała Umowę Stowarzyszeniową, jest możliwość tranzytu gazu z Zachodu na Wschód. Sytuacja Ukrainy jest więc odmienna od tej, w jakiej była Czechosłowacja. Może dlatego, że w odróżnieniu od Czechosłowacji postanowiła bronić swoją integralność terytorialną.

Na ile inwazja wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację odbiła się traumą wśród słowackich i czeskich elit i zwykłych obywatel? Czy wydarzenia sprzed niemal 50 lat są jakoś obecne dziś w Czechach i na Słowacji, jeśli tak to jakie mają znaczenie?

Oczywiście, konsekwencje inwazji odczuwali setki tysięcy ludzi, którym reżim normalizacji zmarnował życie, to dotyczy również ich rodzin, ich dzieci, które tą atmosferę odczuwali we własnej rodzinie. W świadomości społecznej pozostało wspomnienie, że kraj został pozostawiony sam sobie. To coś w rodzaju syndromu z Monachium, polegającym na przekonaniu, że małe kraje są bezsilne wobec swawoli wielkich mocarstw. Sierpień 1968 roku i późniejsza „normalizacja” na długi czas załamały ochotę na jakąkolwiek działalność obywatelską i w społeczeństwie zapanował cyniczny konformizm. Właśnie ten pragmatyczny cynizm lat 70. i 80. w znacznym zakresie cechuje także młodsze pokolenia Słowaków i Czechów, a nawet młodsze pokolenie liderów politycznych, dzsiejszych 30- czy 40-latków.

Słowacy pozostają – chyba – jednym z najbardziej prorosyjskich państw Europy Środkowej. Bogaci Rosjanie – w zasadzie bez najmniejszych problemów – żyją i mieszkają w Pradze. Jak to się stało, że operacja „Dunaj” i ponad dwudziestoletnie stacjonowanie wojsk radzieckich w Czechosłowacji nie wpłynęły negatywnie na relacje słowacko-rosyjskie i czesko-rosyjskie?

Praga to po prostu Praga i jest fajnym miejscem do zamieszkania. Dlatego tam też mieszka tyle bogatych Rosjan, więcej niż w bardziej prorosyjskiej Bratysławie. Relacje z Rosją, zwłaszcza u Słowaków, mają duże tradycje historyczne, dłuższe niż okres okupacji sowieckiej.

Rosja była przez słowacki ruch narodowy w 19. wieku traktowana jako potencjalny sojusznik ujarzmionych narodów słowiańskich i oczekiwano od niej mniej więcej to, że i w przypadku Słowian na Węgrzech będzie postępowała tak, jak w przypadku prawosławnych Słowian na Bałkanach. Na dodatek – zachodni model modernizacji przychodził na Słowację w tłumaczeniu węgierskim oraz czeskim. Więc i dlatego właśnie konserwatywna czy też później sowiecka Rosja były traktowane jako pewnego rodzaju sojusznik. O ile w Czechach operację „Dunaj”, rok 1956 na Węgrzech czy też sowiecką okupację Polski po drugiej wojnie światowej traktowano w tych krajach jako zgwałcenie suwerenności państwowej, jako faktyczną utratę niepodległości, na Słowacji ta świadomość była istotnie mniejsza, Słowacy bowiem żadnej niepodległości nie mieli.

W dodatku, byli to komuniści, którzy uznali aspiracje państwowe Słowaków w ramach Czechosłowacji po 1945 r., kiedy to zaakceptowano pewną decentralizację władzy i ograniczoną autonomię dla Słowacji. Trzeba pamiętać też, że w 1969  roku Czechosłowacja stała się państwem federalnym. Od lat 50. Słowacja weszła do grupy państw uprzemysłowionych, więc modernizacja industrialna odbywała się właśnie w czasach dominacji sowieckiej.

Również okres lat 70. i 80. był okresem względnej stabilności, wysokiego poziomu życia bez takich różnic społecznych jakie obserwowaliśmy w okresie transformacji gospodarczej. Sympatie wobec Rosji wspiera i wspólczesny kryzys gospodarczy, który jest postrzegany jako rezultat neoliberalnego modelu kapitalizmu, importowanego do naszych krajów z Zachodu. Istotną rolę też odegrała interwencja amerykańska przeciw Jugosławii w czasie kryzysu kosowskiego – Słowaków i Serbów łączą historyczne więzi przyjaźni i w Serbii żyje liczna mniejszość słowacka. Serbowie i w ogóle obywatele Jugosławii aktywnie protestowali przeciwko Monachium w 1938 r. oraz przeciwko okupacji sowieckiej w 1968 r. Podejście Zachodu do rozwiązania kwestii Kosowa wywołuje w znacznej części społeczeństwa słowackiego obawy, że Zachód nie tylko nie uwzględnia, ale też działa na niekorzyść małych i słabych państw, wspierając roszczenia terytorialne i separatystyczne. Właśnie suma tych czynników przyczyniła się o wzrost prorosyjskich nastrojów na Słowacji.

Rozmawiał Łukasz Grzesiczak

O autorze
Dziennikarz i założyciel serwisu Novinka.pl.
Dodaj komentarz

Podaj swoje imię

Twoje imię jest wymagane

Podaj prawidłowy adres email

Adres email jest wymagany

Wpisz swoją wiadomość

Novinka.pl © 2024 Wszystkie prawa zastrzeżone

Designed by WPSHOWER

Powered by WordPress