Rok 2013 na Słowacji jest poświęcony setnym urodzinom Dominika Tatarki, słowackiego pisarza i intelektualisty. Okrągły jubileusz uświetnią spotkania dedykowane Tatarce i jego twórczości oraz wznowienia publikacji samych dzieł autora.
Dominik Tatarka urodził się 14 marca 1913 roku w miejscowości Drienové jako jedyny syn wielodzietnej rodziny rolników. Studiował na Uniwersytecie Karola w Pradze kombinację język francuski – język słowacki. Przez rok przebywał na paryskiej Sorbonie. W czasie drugiej wojny światowej pracował jako nauczyciel francuskiego i słowackiego w szkołach średnich w Żylinie i Martinie. W międzyczasie wstąpił do Komunistycznej Partii Czechosłowacji a w 1944 roku walczył w Słowackim Powstaniu Narodowym przeciwko faszystowskim Niemcom. Po wojnie był urzędnikiem, redaktorem a także scenarzystą filmowym. Po komunistycznym przewrocie w 1948 r. aktywnie włączył się w szerzenie rewolucyjnych idei. Napisał wtedy kilka powieści w nurcie socrelizmu, w których wychwalał nowy porewolucyjny porządek świata.
Jednak już w połowie lat 50. zaczęła do niego docierać fałszywość obiecywanego raju. Przewartościowanie w sferze politycznej i społecznej zaowocowało tekstem „Démon súhlasu” (1956), w którym Tatarka opisuje stalinistyczne metody w życiu codziennym i kulturalnym. Utwór ma ciekawą formę sporu dwóch racji: czy żyć jak niezależny, uczciwy człowiek, czy też ugiąć się pod naciskiem zakłamanej rzeczywistości i postępować wbrew sobie? Drugie wyjście gwarantowało względny spokój materialny i zawodowy.
Sumienie narodu
Na fali demokratycznej odwilży lat 60. pisarz stał się jedną z ważniejszych postaci w środowisku intelektualistów i artystów. Po zajęciu przez wojska Układu Warszawskiego Czechosłowacji wyraźnie sprzeciwił się okupacji. Wyrzucono go z wszystkich możliwych stowarzyszeń, a jego nazwisko wymazano z dziejów literatury słowackiej. Miał zakaz pisania oraz publicznego występowania. Był pod nieustannym nadzorem słowackich Służb Bezpieczeństwa, jednak w latach 70. podpisał Kartę 77. Aby przeżyć pracował jako fizyczny robotnik, tak jak wielu z „nieprawomyślnych” w komunistycznych państwach Europy. Mimo zakazu publikowania Tatarka cały czas pisał do szuflady a w niedługim czasie jego utwory zostały wydane w drugim obiegu (słow. samizdat) oraz za granicą. Teksty te charakteryzują się bardziej intymną stroną. Łatwo odnaleźć w nich tęsknotę za dzieciństwem, niewinnością, ale także wnikliwe analizy i opisy relacji damsko-męskich.
Jedyną książką przetłumaczoną na język polski są „Wiklinowe fotele” (Prútené kreslá). Opowiadania i fragmenty jego twórczości znalazły się również w „Literaturze na świecie” z roku 1991.
Dominik Tatarka nie dożył wolnej (Czecho)Słowacji. Zmarł 10 maja 1989 roku.
[Agnieszka Molińska]