Kain według Hrabala. Czyli o pisarzu, który nieuważnie karmił gołębie

Zaraz po wydaniu tej książki w środowisku krakowskich fanów czeskiej kultury i literatury krążył dowcip, iż profesor Jacek Baluch nie pije już piwa, co stawia pod znakiem zapytania jego kompetencje bohemistyczne. Na szczęście to tylko plotki. Baluch w swojej najnowszej książce proponuje pasjonujące i całkowicie nowe odczytanie Bohumila Hrabala.

„Kain według Hrabala” to udana próba monografii. Chociaż autor „Obsługiwałem angielskiego króla” należy w Polsce do najbardziej poczytnych czeskich pisarzy, brakowało dotąd szerokiego opracowania jego twórczości. Jacek Baluch, wieloletni ambasador RP w Pradze i znawca czeskiej literatury, proponuje pasjonujący esej, w którym analizuje twórczość tego pisarza.

Najwięcej miejsca zajmują tu „Pociągi pod specjalnym nadzorem”, „Zbyt głośna samotność” oraz „Lekcje tańca dla starszych i zaawansowanych”. Autor proponuje widzieć te utworu, jak i całą twórczość Hrabala, przez pryzmat egzystencjalizmu. By tego dowieść przytacza słowa samego Hrabala, analizuje wątki egzystencjalne w czeskiej literaturze po roku 1945 oraz przytacza pogląd znanego czeskiego romanisty i komparatysty Václava Černego, autora „czeskich zeszytów o egzystencjalizmie”. Interesująca jest analiza samych „Pociągów pod specjalnym nadzorem”. Baluch zestawia je z wcześniejszymi tekstami Hrabala, które są ich pierwowzorem, nowelą „Kain” i „Legendą o Kainie” oraz filmem w reżyserii Jiří Menzla. Ten pryzmat pozwala krakowskiemu literaturoznawcy widzieć twórczość Hrabala jako palimpsest, a same „Pociągi pod specjalnym nadzorem” zdefiniować jako „powieść inicjacyjną”. Główny bohater trzy razy spotyka się oka w oko ze śmiercią, ale traci życie dopiero wówczas, kiedy narodzi się jako mężczyzna – przekonuje Baluch.

Baluch zwraca uwagę na trudność polskich tłumaczy czeskiej literatury. W języku czeskim istnieje spisovná čeština (język literacki) i obecná čeština (język mówiony). W języku polskim brak tego funkcjonalnego rozróżnienia, co bywa niekiedy przekleństwem tłumaczy. Szczególnie tłumaczy Hrabala.

Jacek Baluch jest redaktorem książki „Hrabal, Kundera, Havel – antologia czeskiego eseju”, bez której nie można zrozumieć współczesnej czeskiej kultury. Podobnie rzecz ma się z „Kainem według Hrabala” – książka ta będzie odtąd obecna w dyskusjach o Hrabalu. Dodatkowym plusem dla wszystkich hrabalogów jest zamieszcza w niej bogata bibliografia i indeks nazwisk, które każdy czytelnik Hrabala znać powinien.

Na końcu profesor Jacek Baluch, który jest też poetą, zamieścił wiersz napisany w roku 1998 w rocznicę śmierci Bohumila Hrabala: „Wystarczyło uchwycić ptaka w locie / mocno trzymać się skrzydeł”. Hrabal zginął 3 lutego 1997 roku, kiedy to wypadł z okna piątego piętra szpitalu na praskiej Bulovce. W jego prozie obsesyjnie pojawiał się wątek samobójstwa. Do dziś nie wiadomo, czy popełnił samobójstwo, czy też nieuważnie karmił swoje ukochane gołębie.

[Łukasz Grzesiczak]

Jacek Baluch, „Kain według Hrabala”, Wydawnictwo „scriptum”, Kraków 2007.